“จมูกคด” หรือ ผนังกั้นจมูกคด คือภาวะที่ผนังกั้นระหว่างรูจมูกเบี้ยว/เอียง ทำให้รูจมูกมีความกว้างไม่เท่ากัน บางรายไม่มีอาการ แต่หลายคนมีอาการคัดจมูก หายใจไม่สะดวก นอนกรน หรือเป็นไซนัสอักเสบบ่อย จนกระทบคุณภาพชีวิต การรักษาเริ่มจากยาพ่น/ล้างจมูก และในคนที่ยังมีอาการหลังจากใช้ยาแล้ว หรือมีความคดมากอาจพิจารณาผ่าตัดแก้ผนังกั้นจมูก (Septoplasty)

ผนังกั้นจมูกคดคืออะไร? ผนังกั้นจมูก (Nasal septum) คือผนังกระดูกและกระดูกอ่อนที่แบ่งโพรงจมูกซ้าย–ขวา ภาวะผนังกั้นจมูกคด (Deviated septum) หมายถึงผนังนี้เอียง/เบี้ยว ทำให้รูจมูกหนึ่งแคบกว่าอีกข้าง อากาศจึงไหลผ่านไม่เท่ากัน

พบได้บ่อยจาก

• โครงสร้างตั้งแต่กำเนิด
• การกระแทก/อุบัติเหตุบริเวณจมูก
• การเจริญเติบโตของใบหน้าที่ไม่สมดุล

อาการของจมูกคดที่พบบ่อย

• คัดจมูกข้างใดข้างหนึ่งเรื้อรัง
• หายใจทางจมูกติดขัด โดยเฉพาะตอนนอน
• นอนกรน หรือคุณภาพการนอนลดลง
• น้ำมูกไหล/คอแห้ง จากการหายใจปาก
• ปวดศีรษะ/แน่นหน้า โดยเฉพาะร่วมกับไซนัสอักเสบ
• เลือดกำเดาไหลเป็นๆ หายๆ (จากเยื่อบุแห้ง)
• อาจได้กลิ่นลดลง

หมายเหตุ: บางคน ไม่มีอาการ และไม่จำเป็นต้องรักษา

ปัจจัยเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อน

• ประวัติอุบัติเหตุจมูก กีฬา ปะทะ
• โรคจมูกอักเสบภูมิแพ้ ร่วมด้วยทำให้คัดหนักขึ้น
• เทอร์บิเนตโต (เยื่อบุโพรงจมูกบวม/กระดูกข้างโพรงจมูกโต) ทำให้แคบยิ่งขึ้น

ภาวะแทรกซ้อนที่พบร่วมได้ ไซนัสอักเสบบ่อย, นอนกรน, คุณภาพการนอนลดลง และปวดศีรษะ จากการระบายอากาศ/น้ำมูกไม่ดี

ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?

• คัดจมูกข้างใดข้างหนึ่งนานเกิน 3–4 สัปดาห์ ซึ่งควรได้รับการตรวจหาสาเหตุว่ามาจากผนังกั้นจมูกคด หรือว่ามีก้อนเนื้อหรือสิ่งแปลกปลอมอุดตัน
• หายใจลำบาก นอนกรนมาก/สงสัยหยุดหายใจขณะหลับ
• เป็นไซนัสอักเสบข้างเดิมซ้ำๆ
• เลือดกำเดาไหลบ่อย หรือปวดแน่นหน้าเรื้อรัง
• ใช้ยารักษาเบื้องต้นแล้วไม่ดีขึ้น

การวินิจฉัย

• ซักประวัติและตรวจร่างกาย อาการคัดจมูกข้างเดียว
• ส่องกล้องโพรงจมูก (Nasal endoscopy) ดูตำแหน่งและความรุนแรงของความคด รวมถึงภาวะอื่น เช่น โพลิป, เยื่อบุบวม
• เอกซเรย์คอมพิวเตอร์โพรงไซนัส (CT paranasal sinus) เฉพาะรายจำเป็น เพื่อประเมินร่วมกับไซนัสอักเสบ/ผ่าตัด
• อาจตรวจ ภูมิแพ้ ถ้าสงสัยโรคจมูกอักเสบภูมิแพ้ร่วม

แนวทางรักษา “จมูกคด”

1. ไม่ผ่าตัด (เหมาะกับอาการไม่มาก)

• ยาพ่นสเตียรอยด์ในจมูกตามคำแนะนำแพทย์ ลดอักเสบและบวมของเยื่อบุในกรณีที่มีเยื่อบุจมูกบวมร่วมด้วย
• ยาต้านฮิสตามีน/ยาลดคัดจมูกตามคำแนะนำแพทย์ หลีกเลี่ยงสเปรย์ลดคัดจมูกเกิน 3–5 วัน เพราะเสี่ยง “คัดจมูกเรื้อรังจากการใช้ยาผิด”
• ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือ ช่วยลดน้ำมูก/สิ่งระคายเคือง
• คุมปัจจัยกระตุ้นภูมิแพ้: ฝุ่น ควัน สัตว์เลี้ยง

วิธีเหล่านี้ ไม่ทำให้ผนังกั้นตรงขึ้น แต่ช่วยบรรเทาอาการจากเยื่อบุบวมได้

2. การผ่าตัดแก้ผนังกั้นจมูกคด (Septoplasty) โดยจะพิจารณาทำเมื่อ

• อาการคัดจมูกมาก กระทบชีวิตประจำวัน
• มีปัญหาด้านการนอน เช่น นอนกรน
• เป็นไซนาอักเสบซ้ำๆ ในข้างเดียวกับที่มีผนังก้นจมูกคด
• รักษาแบบประคับประคองไม่ได้ผล

การผ่าตัด

• มักทำแบบแผลซ่อนในรูจมูก (ไม่มีรอยแผลภายนอก)
• ใช้ยาสลบ ใช้เวลาโดยประมาณ 1-2 ชั่วโมง (แตกต่างตามเคส)
• บางรายทำร่วมกับลดขนาดเทอร์บิเนต หรือ Functional rhinoplasty เพื่อเพิ่มการไหลเวียนอากาศ
• โดยทั่วไปกลับบ้านได้ในวันถัดไป
• การฟื้นตัว: คัดจมูกเล็กน้อย 1–2 สัปดาห์ งดออกกำลังกายและยกของหนัก ~2 สัปดาห์
• ผลลัพธ์ที่คาดหวัง: หายใจโล่งขึ้น ลดคัดจมูก/นอนกรนในรายที่เกิดจากการอุดกั้นเชิงโครงสร้าง

ความเสี่ยงที่ควรทราบ (พบไม่บ่อย) เลือดออก ติดเชื้อ ผนังกั้นทะลุ ชา/รู้สึกแปลกบริเวณปลายจมูก การคงอยู่ของอาการบางส่วน จำเป็นต้องติดตามผลตามนัด

ดูแลตัวเองหลังผ่าตัด (Care tips)

• นอนยกหัวสูง 2–3 คืนแรก
• เลี่ยงสั่งน้ำมูกแรง/จามโดยอ้าปากช่วย ลดแรงดันในจมูก
• ใช้ยาและสเปรย์น้ำเกลือ ตามแพทย์สั่ง รักษาความชุ่มชื้นเยื่อบุ
• งดออกกำลังหนัก/ยกของหนัก/ว่ายน้ำ ตามระยะเวลาที่แพทย์กำหนด
• มาพบแพทย์เพื่อนัดทำความสะอาดโพรงจมูก/ประเมินการหาย

ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับ “จมูกคด”

• จมูกคดหายเองได้ไหม? – โครงสร้างที่คดมักไม่กลับมาตรงเอง แต่ อาการ ดีขึ้นได้ด้วยยาพ่น/การดูแลเยื่อบุ
• ผ่าตัด = เพื่อความสวย – Septoplasty มีเป้าหมายเพื่อ การหายใจ; หากต้องการปรับรูปทรง อาจทำ rhinoplasty ควบคู่ตามความเหมาะสม
• นอนกรนหาย 100% หลังผ่าตัด” – ถ้านอนกรนมีหลายปัจจัย (เช่น ลิ้นคอ/น้ำหนักตัว) ผลลัพธ์อาจดีขึ้นแต่ไม่เสมอไป ต้องประเมินแบบองค์รวม

การป้องกันและการดูแลระยะยาว

• คุมภูมิแพ้ให้ดี ลดบวมเยื่อบุที่ทำให้โพรงแคบ
• หลีกเลี่ยงการกระแทกใบหน้าขณะเล่นกีฬา (ใส่อุปกรณ์ป้องกัน)
• รักษาสุขอนามัยโพรงจมูกด้วย น้ำเกลือล้างจมูก
• ควบคุมน้ำหนัก ลดความเสี่ยง นอนกรน/หยุดหายใจขณะหลับ

คำถามที่พบบ่อย

Q1: จมูกคดตรวจเองได้ไหม?

สังเกตได้ว่า คัดจมูกข้างเดิม หรือหายใจไม่สะดวกเมื่อปิดรูจมูกอีกข้าง แต่การยืนยันต้องอาศัย ส่องกล้องโพรงจมูก โดยแพทย์หูคอจมูก (ENT) เพื่อประเมินแยกว่าสาเหตุของการคัดจมูกเป็นเพราะผนังกั้นจมูกคดจริงๆ

Q2: จมูกคดจำเป็นต้องผ่าตัดทุกรายไหม?

ไม่จำเป็น ถ้าอาการเล็กน้อยใช้ ยาพ่นสเตียรอยด์/ล้างจมูก อาจพอ แต่ถ้าคุณภาพชีวิตแย่ลง ควรปรึกษา Septoplasty

Q3: ผ่าตัดแก้จมูกคดเจ็บไหม ฟื้นตัวกี่วัน?

ระหว่างผ่าตัดใช้ยาสลบ หลังผ่าตัดจะตึงๆ/คัดจมูก 1–2 สัปดาห์ โดยมากทำงานเบาได้ในไม่กี่วัน (แพทย์จะแนะนำเป็นรายบุคคล)

Q4: นอนกรนจะหายไหมหลังผ่าตัด?

ถ้าต้นเหตุหลักคือการอุดกั้นจาก ผนังกั้นคด/เทอร์บิเนตโต มักดีขึ้น แต่ถ้ามีปัจจัยอื่นร่วม อาจต้องรักษาเพิ่มเติม

Q5: ผ่าตัดแก้จมูกคดพร้อมเสริมจมูกได้หรือไม่?

ทำร่วมกันได้ในบางราย (Functional + Cosmetic) ต้องประเมินร่วมกับศัลยแพทย์/แพทย์ ENT

Q6: เด็กเป็นจมูกคดได้ไหม?

พบได้ เด็กหลายคนยังไม่มีอาการชัด จำเป็นต้องประเมินความจำเป็นในการรักษาตามวัยและอาการ

สนับสนุนข้อมูลโดย: พญ.ทิพย์ญาดา ปภัสสรศิริ แพทย์เฉพาะทางนาสิกวิทยาและภูมิแพ้